ΠΟΜΑΚΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Κλάδος με προοπτικές

Εισήγηση καθηγητού κ. Μαν. Βαρβούνη

Στα πλαίσια της Ημερίδας «Η Ροδόπη στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο» η οποία διοργανώθηκε στην Κομοτηνή από την Εταιρεία Θρακικών Ερευνών στις 24 Ιανουαρίου 2015, ο καθηγητής της Λαογραφίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Μαν. Βαρβούνης, ανέπτυξε το θέμα «Η μελέτη της ιστορικής και λαογραφικής φυσιογνωμίας των Πομάκων της Θράκης».

Ο κ. Βαρβούνης ανέφερε ότι προχώρησε στην ταξινόμηση της βιβλιογραφικής παραγωγής, όπως την συνέλεξε στην εικοσαετή ενασχόλησή του με το αντικείμενο.

Παρουσίασε τις τάσεις και τις προοπτικές των Πομακικών Σπουδών, την οριοθέτηση του επιστημονικού αντικειμένου και τις δυσκολίες που θα συναντήσει ο ερευνητής καθώς οι ιστορικές μαρτυρίες είναι πενιχρές. Πάντως η μέχρι σήμερα βιβλιογραφική παραγωγή αποτελεί σημαντικό οδηγό για όσους νέους θελήσουν να ασχοληθούν με τους Πομάκους.

Ανακοίνωσε ότι βρίσκονται σε εξέλιξη διδακτορικές διατριβές σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια και μελετώνται πλήθος αρχειακών πηγών.

Την έλλειψη ικανών γραπτών ή άλλων πηγών προσπαθεί να καλύψει η λαογραφία με την μελέτη των εκδηλώσεων του λαϊκού πολιτισμού αλλά και άλλοι κλάδοι όπως η δημογραφία ή και η φυσική ανθρωπολογία.

Τα τραγούδια, οι παραδόσεις, οι πίνακες γενεαλογικών δεδομένων, τα τοπωνύμια και άλλα στοιχεία θα δώσουν ένα ικανοποιητικό σώμα πληροφοριών πάνω στο οποίο μπορούν να αναπτυχθούν περαιτέρω επιστημονικές έρευνες. Πάντως ανέφερε ότι πλέον η γλώσσα τους δεν θεωρείται ως προφορική μετά από τις πολύχρονες προσπάθειες που έχουν καταβληθεί. Έκανε ειδική αναφορά στη ΖΑΓΑΛΙΣΑ και στο ρόλο της σε αυτό το θέμα.

Αναφέρθηκε στην σκληρή κριτική που ασκείται στο ελληνικό κράτος για τη στάση που τηρεί στο θέμα της άρνησης διδασκαλίας της Πομακικής γλώσσας. Τα πομακόπουλα μαθαίνουν τέσσερις ξένες γλώσσες, πλην της μητρικής.

Δεν παρέλειψε να ασκήσει κριτική και στην παραγωγή αυθαίρετων θεωριών για την καταγωγή των Πομάκων οι οποίες δεν στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και είναι εντελώς αποπροσανατολιστικές. Κάποιες από αυτές μπορεί να γοητεύουν, αλλά δεν είναι αληθινές ή δεν μπορούν να στηριχθούν σε στέρεα επιστημονικά στοιχεία.

Ούτε και έχουν όλα τα δημοσιεύματα την ίδια αξία και σοβαρότητα. Δεν μπορούμε να δίνουμε την ίδια σημασία σε όλα.

Υπάρχει πρωτογενές υλικό πάνω στο οποίο μπορεί να στηριχθεί η λαογραφική μελέτη και να φωτίσει σημαντικές πτυχές του παρόντος και του παρελθόντος, χωρίς να δημιουργούνται λανθασμένες εντυπώσεις, και παντελώς αστήρικτα και αποσπασματικά συμπεράσματα. Υπάρχουν πολλές ερασιτεχνικές προσεγγίσεις δευτερεύουσας σημασίας. Δεν μπορεί για παράδειγμα να αποτελεί πάντα αδιάσειστο στοιχείο ένα δημοσίευμα τοπικής εφημερίδας της δεκαετίας του 1970.

Με το λαϊκό πολιτισμό των Πομάκων, ασχολήθηκε η κοινωνική και η πολιτισμική ανθρωπολογία, με προκαθορισμένο και σαφή στόχο να αποδομήσουν την αντίστοιχη λαογραφική προσέγγιση και θεώρηση. Από τη δεκαετία του 1990 είδαν το φως της δημοσιότητας πολλές μελέτες και στα ελληνικά και σε ξένες γλώσσες, με κοινή συνισταμένη την προσπάθεια μετατόπισης της συζήτησης από τα συνθετικά στο καθέκαστο και την αντιμετώπιση των εκδηλώσεων του λαϊκού πολιτισμού όχι ως στοιχείου ταυτότητας και καταγωγής, αλλά ως ουδέτερων και αποχρωματισμένων εκδηλώσεων μιας παραδοσιακή ζωής.

Χωρίς να λαμβάνουν υπόψιν το ιστορικό παρελθόν και τις δυνατότητες που προσφέρει η λαογραφική έρευνα, αποστερούν τις ΠΟΜΑΚΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ από οποιαδήποτε προοπτική.

Οι αποδομητές αντιμετωπίζουν τους Πομάκους ως μία ακόμα μειονότητα στα βαλκάνια χωρίς ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, αποχρωματίζοντας τις σχετικές σπουδές και από τον ιδιαίτερο πολιτισμικό χρωματισμό τους και από την ιστορική διάσταση, καταλήγοντας στα επισφαλή και μετέωρα αποτελέσματα της αποδομητικής διαδικασίας.

Με τους Πομάκους ασχολήθηκε και η εθνοαρχαιολογία. Όσο και αν οι μέθοδοι και τα εργαλεία της είναι αδιαμφισβήτητα επιστημονικά, ωστόσο δεν μπορεί από μόνη της να καλύψει το κενό που αφήνει η απουσία της κλασσικής αρχαιολογικής έρευνας στη ορεινή Ροδόπη. Οι ανασκαφές, όταν πραγματοποιηθούν, θα μας προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία, τα οποία θα φωτίσουν το παρελθόν των Πομάκων.

Εν κατακλείδι, οι ΠΟΜΑΚΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ έχουν λαμπρό μέλλον και προϋποθέτουν διεπιστημονικές προσεγγίσεις χωρίς ιδεολογήματα που διαστρέφουν το παρελθόν και το παρόν.

Ο κ. Βαρβούνης, τιμά το Δ.Π.Θ., την ίδια τη Θράκη και τους Πομάκους, καθώς είναι ο πρώτος καθηγητής του πανεπιστημίου, οποίος δημοσίευσε κείμενα στη Ζαγάλισα στα πρώτα δύσκολα χρόνια της κυκλοφορίας της.

Τεύχος 76, Δεκέμβριος 2014 - Ιανουάριος 2015

 

Κατηγορία: