Στην Κομοτηνή, γεννήθηκε το Πομάκικο κίνημα. Για πρώτη φορά στην ιστορία των Πομάκων ιδρύθηκε Πολιτιστικός Σύλλογος (το Κέντρο Πομακικών Ερευνών), η εφημερίδα Ζαγάλισα και αργότερα ο Πανελλήνιος Σύλλογος Πομάκων. Η φλόγα που άναψε στην Κομοτηνή στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μεταδόθηκε γρήγορα και στους Πομάκους της Βουλγαρίας, οι οποίοι μόλις είχαν βγει από τον κομμουνιστικό κόσμο και πολύ αργότερα στην Τουρκία, μεταξύ των Πομάκων που εγκαταστάθηκαν εκεί, κατά κύματα, από τα τέλη του 19ου αιώνα. Είμαστε περήφανοι για ό,τι πετύχαμε διότι η αφύπνιση των Πομάκων της Κομοτηνής και σταδιακά όλης της Θράκης, συνέβαλε με πολλούς αδιόρατους, αλλά και εμφανείς τρόπους στην σταθερότητα της ελληνικής Θράκης. Υπήρξαμε η πηγή έμπνευσης και δώσαμε ελπίδα σε μια πολιτισμική ομάδα την οποία φαινόταν ότι είχε σχεδόν καταβροχθίσει ο τουρκικός επεκτατισμός και η τουρκική προπαγάνδα με κύριο όπλο την κοινή θρησκεία το Ισλάμ, αλλά και την ασύλληπτη παραχάραξη και τον ενταφιασμό της ιστορίας μας.
Ο αγώνας ήταν εξαιρετικά δύσκολος και με πολλά πισωγυρίσματα και έτυχε ποικιλόμορφης υποδοχής από διαφορετικές πολιτικές, κράτη και ιδεολογίες.
Βιώσαμε το κλασικό σχήμα: στην αρχή αδιαφορία και στη συνέχεια υπονομεύσεις, φυσική και ψυχολογική βία, πόλεμο από το ίδιο το κράτος μας με την ίδρυση μαϊμού ελεγχόμενων συλλόγων, εκφοβισμό των πρωτεργατών μας κλπ κλπ. Νομάρχες, δήμαρχοι και πολιτικά κόμματα ψηφοθηρούσαν και συμμαχούσαν αδιάντροπα με τον ισχυρό τουρκικό παράγοντα, μόνο και μόνο για να εξασφαλίσουν την επανεκλογή τους.
Παρά το γεγονός ότι οι θέσεις μας ήταν εξαρχής κρυστάλλινες και παρά το γεγονός ότι καμία ξένη ή εγχώρια δύναμη δεν κατάφερε να διεισδύσει, να επηρεάσει ή να ποδηγετήσει στο ελάχιστο τον αγώνα μας, εν τούτοις το ίδιο το ελληνικό υπουργείο εξωτερικών αντιμετώπισε το πομάκικο κίνημά μας με αναχρονιστικά, ψυχροπολεμικά και μικρόμυαλα ανακλαστικά. Η γέννηση του κινήματος και η καθ ολοκληρίαν νικηφόρα αντιπαράθεσή του με τον τουρκικό εθνικισμό, απεκάλυψε την απόλυτη ανικανότητα «κοπαδιών» (αυτή η υπέροχη λέξη του Ν. Καζαντζάκη) διπλωματών, από απελευθερώσεως της ελληνικής Θράκης να μας βοηθήσουν ή ακόμα και να μας χρησιμοποιήσουν υστερόβουλα ως ανάχωμα στον τουρκικό επεκτατισμό μέσα στη Θράκη.
Η ανησυχία όπως ήταν εύλογο διέτρεξε στο μέγιστο βαθμό την πλευρά του Τουρκικού κράτους, για λόγους που περιττεύει να αναφέρουμε. Ήταν τέτοια η δυναμική και η συμβολική βαρύτητα του κινήματός μας ώστε ανησύχησε έντονα και η Βουλγαρία, η οποία πίσω από την κίνησή μας διέγνωσε τον κίνδυνο ελληνικής διείσδυσης στους πολυπληθέστερους δικούς της Πομάκους. Το διπλωματικό διάβημα που ακολούθησε την κυκλοφορία από εμάς του πρώτου Πομάκικου Αναγνωστικού στην Κομοτηνή, είναι απλά επιβεβαιωτικό των όσων αναφέρουμε.
Το ελληνικό ΥΠΕΞ, φοβόταν ότι θα μας χρησιμοποιήσουν οι …Βούλγαροι για να εξέλθουν στο Αιγαίο, ενώ αντίθετα το βουλγαρικό ΥΠΕΞ φοβόταν ότι το όλο εγχείρημα είναι κατασκεύασμα της Ελλάδας, για να διεισδύσει στους Πομάκους της νότιας Βουλγαρίας, με τελικό στόχο την απόσχισή τους και την ένταξή τους στα όρια του ελληνικού κράτους…
Στην ίδια την Βουλγαρία, ομάδες Πομάκων επηρεασμένες από τις εξελίξεις στην Κομοτηνή οραματίστηκαν την ίδρυση πομακικού κόμματος, με πιθανούς ψηφοφόρους τους ίδιους τους Πομάκους της νότιας Βουλγαρίας, όπου σε συγκεκριμένες περιοχές συγκροτούν ισχυρές πληθυσμιακές πλειοψηφίες.
Η πρώτη προσπάθεια καταγράφηκε το 2009, στην πόλη Τρίγκραντ της περιφέρειας του Σμόλιαν, από 51 ιδρυτικά μέλη, με επικεφαλής τους Καδρή Ουλάνωφ, Μεχμέτ Ντουρσούνσκι και Αρήφ Αλώφ. Πολύ γρήγορα, αντιπροσωπεία τους επεδίωξε και ήρθε για επαφές στην Κομοτηνή με το Κέντρο Πομακικών Ερευνών και τη Ζαγάλισα. Τους ξεκαθαρίσαμε σε όλους τους τόνους ότι οι Έλληνες Πομάκοι είναι Έλληνες, οι οποίοι αγαπούν την πατρίδα τους και την υπερασπίζονται σε κάθε επίπεδο, με κάθε τρόπο και σε κάθε χρονική στιγμή. Ομοίως και εκείνοι θα πρέπει να πράττουν το ίδιο για τη δική τους πατρίδα, την Βουλγαρία και το κίνημά τους δεν θα πρέπει να λάβει χαρακτηριστικά απέναντι στο βουλγαρικό λαό και το βουλγαρικό κράτος. Μας ανέφεραν ότι ο πόλεμος που δέχονταιν από το βουλγαρικό κράτος και τις πανίσχυρες ακόμη –τότε-μυστικές υπηρεσίες ήταν αφόρητος. Η πρώϊμη προσπάθειά τους έσβησε τελικώς μέσα στο χρόνο.
Μια δεύτερη εντελώς διαφορετική και πιο συγκροτημένη απόπειρα ίδρυσης πομακικού κόμματος εκδηλώθηκε λίγα χρόνια αργότερα, το 2013, στην Φιλιππούπολη, από τον Πομάκο επιχειρηματία Εφρέμ Μόλωφ, η δράση του οποίου προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στην πολιτική σκηνή της Βουλγαρίας και στα ΜΜΕ. Το υπό ίδρυση κόμμα, με διακόσια ιδρυτικά μέλη, επίσης πολεμήθηκε με διαφορετικά επιχειρήματα και μεθόδους, όσο και αν ο επικεφαλής του προσπάθησε να ισορροπήσει μεταξύ βουλγαρικών και τουρκικών πιέσεων.
- Ποια είναι η γνώμη σας Ακαδημαϊκέ Μάρκοφ για το «Κόμμα Πομάκων;
Είναι μια επικίνδυνη πρωτοβουλία, με αποσχιστικές τάσεις στα βουνά της Ροδόπης και κατά τη γνώμη μου είναι αποτέλεσμα της ανάμειξης του Ισλαμισμού και του ΝέοΟθωμανισμού από τη γειτονική Τουρκία, δυστυχώς. Η Ελλάδα είναι πολύ πιο προχωρημένη. Εκεί, πριν από 15 χρόνια κυκλοφόρησε ένα λεξικό Ελληνο-πομακικό κλπ Τότε, είπαν οι Έλληνες ότι ήταν καλύτερο να κάνουν μια εθνικότητα Πομάκων στην πλευρά του Αιγαίου, παρά να θεωρούνται απόγονοι των Τούρκων. Στη συνέχεια, η διαδικασία αυτή, της εθνικότητας των Πομάκων, μεταφέρθηκε από την Ελλάδα στη Βουλγαρία το περασμένο έτος (2012). Πρόκειται για ένα σχέδιο για πομακική εθνικότητα από την καθηγήτρια Ευγενία Γιορδάνοβα από το Νέο Βουλγαρικό Πανεπιστήμιο με κάποιους συναδέλφους της από το Νέο Βουλγαρικό Πανεπιστήμιο και το Νοτιοδυτικό Πανεπιστήμιο. Αυτή η προσπάθεια ανακοίνωσαν ότι χρηματοδοτείται από το «Friedrich Naumann», ένα γερμανικό ίδρυμα του κόμματος των Ελεύθερων Δημοκρατών, αλλά και της Βουλγαρικής Φιλελεύθερης Συμμαχίας και του τουρκικού κόμματος Βουλγαρίας. Και άρχισαν να μιλούν και να γράφουν για την Πομακική Εθνότητα. Το τουρκικό κόμμα, δείχνει να ανησυχεί από την ίδρυση του κόμματος των Πομάκων από τον Μολόφ, μήπως θίξει τη δύναμη του κόμματός του. Αλλά το τουρκικό κόμμα παίζει το παιχνίδι του.
«Διαμαρτυρηθήκαμε με επιστολή προς το Υπουργείο Εξωτερικών της Γερμανίας: πώς μπορεί ένα ομοσπονδιακό κράτος, όπως η Γερμανία να χρηματοδοτεί αποσχιστικές τάσεις στη Βουλγαρία; Είπαν ότι η χρηματοδότηση γίνεται από ένα κομματικό και όχι από κρατικό ίδρυμα. Οι Φιλελεύθεροι εξήγησαν ότι είναι υπέρ των δικαιωμάτων των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων... Αλλά ο λόγος είναι άλλος. Θέλουν τη διάσπαση του λαού. Εκείνοι που θέλουν τη διαίρεση του βουλγαρικού λαού είναι οι Τούρκοι. Αν πάρετε το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου, στο κεφάλαιο για το Ισλάμ και τον ΝέοΟθωμανισμό σημειώνει: « Είμαστε Οθωμανοί, έχουμε οθωμανικό γεωπολιτικό χώρο στα Βαλκάνια, τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία». Περιγράφει μάλιστα το μουσουλμανικό τόξο στα Βαλκάνια. Ξεκινά από τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη, όπου έχουν δημιουργήσει ισλαμικό κράτος και στη συνέχεια στο Κοσσυφοπέδιο, Αλβανία, Σκόπια, Ροδόπη, Δυτική και Ανατολική Θράκη. Έτσι η Ροδόπη ανήκει στο τόξο του νέο-οθωμανισμού. … Δεν νομίζω ότι υπάρχει συμμαχία μεταξύ του Εφραίμ Μολόφ και της Ευγενίας Ιβάνοβα. Δεν έχουν γνωριστεί προσωπικά, αλλά στην πραγματικότητα έχουν έναν κοινό στόχο: να δημιουργήσουν εθνικότητα Πομάκων. Εγώ τους είπα ότι πρέπει να σταματήσουν. Ο Τίτο δημιούργησε το λεγόμενο «μακεδονικό έθνος» των Σκοπίων και γεμίσαμε πίκρα (σσ. Ζαγάλισα: εννοεί ότι οι Σκοπιανοί εξαιτίας της πολιτικής του Τίτο, αποκόπηκαν συνειδησιακά από το βουλγαρικό έθνος όπου ανήκουν). Γνωρίζετε ότι βρισκόμαστε σε κρίση οικονομική, πολιτική, κοινωνική. Αλλά αυτή είναι μια υπόθεση που δεν πρέπει να χάσουμε.Δεν πρέπει να καταχωρηθεί αυτό που επιδιώκει ο Μολόφ ως πομακικό κόμμα».